وصیّت امام علی (ع) در شب نوزدهم ماه رمضان و پیش از رحلت
ماه مبارک رمضان، یکی از ماه‌های بسیار پربرکتی است که همه‌ی امامان و بزرگان دین، همواره در مورد خصوصیات و فضیلت‌های آن مطالب مهمی را بیان کرده‌اند. مثلا خطبه‌ی پیامبر در مورد ماه رمضان که فرمود:«تنفس شما هم در این ماه، ثواب تسبیح، و خواب شما ثواب عبادت را دارد»، و همچنین دستورالعمل علامه سید علی قاضی در ماه رمضان که در کتاب مهر تابناک و به قلم علامه طهرانی منتشر شده، و روایت امام صادق که فرمود:«هرکه در ماه رمضان آمرزیده نشود، تا سال آینده آمرزیده نگردد مگر آنکه در عرفات حاضر شود.» در کنار همه‌ی این فضیلت‌ها و آثار، مهم‌ترین و اثرگذارترین رویداد در این ماه، واقع شدن شب‌های قدر، در آن است که اتفاقا مصادف است با شب ضربت خوردن و در نهایت شهادت امیرالمؤمنین، علی ابن ابی طالب (ع). از همین جهت در این مقاله سعی شده تا فرازهایی از وصیّت حضرت علی (ع) که در شب نوزدهم ایراد فرمودند، برای شما بازگو شود. اصل این مطلب از سایت مکتب وحی و کتاب و سخنرانی مبانی اخلاق علامه سید محمد حسین طهرانی گرفته شده است که از طریق این لینک به فایل صوتی و متنی آن نیز میتوانید دسترسی داشته باشید.
وصیّت امیرالمؤمنین به تقوا و اتّحاد بین مؤمنین
«پس حقّاً من تو را وصیّ قرار می‌دهم ای فرزندم، ای حسن، و وصیّ قرار می‌دهم جمیع اهل‌بیت خود و فرزندان خود را، و هر کس که این وصیّت من و این نوشته من به او برسد؛ شما را به تقوای خدا که پروردگار شما است سفارش می‌کنم و وصیّت می‌کنم که ﴿مبادا شما را مرگ دریابد الاّ به حال اسلام و تسلیم اوامر پروردگار!﴾»
﴿همه به ریسمان خدا چنگ بزنید، یک‌دل و یک‌جهت و یک‌هدف باشید و جدایی و تفرقه نداشته باشید.﴾ و من از پیغمبر خدا شنیدم که می فرمود: ”اگر کسی بین دو نفر که با یکدیگر کدورت دارند اصلاح کند، ثوابش از همه‌ی نمازها و روزه ها بیشتر است؛ و آن چیزی که اساس دین را ریشه کن می کند و می بُرد، فساد کردن و آتش کدورت را دامن زدن است بین دو نفر که با یکدیگر کدورت دارند.“»
وصیّت امیرالمؤمنین نسبت به خویشاوندان، یتیمان، قرآن و همسایگان
«دیگر آنکه در ارحام خود نظر کنید، از احوالات آنها تفقّد و تجسّس کنید، به رحم‌های خود رسیدگی کنید و آنها را صله کنید، خدا هم به پاداش این عمل، حساب شما را در روز بازپسین آسان میکند»
«خدا را در نظر بگیرید، خدا را درباره‌ی یتیمان در نظر بگیرید! مبادا آنها گرسنه بمانند! مبادا به آنها رسیدگی نشود و از آنها سرپرستی نکنید! مبادا در مرئیٰ و منظر شما حقّ آنها ضایع بشود! من از پیغمبر خدا شنیدم که می‌فرمود: ”کسی که متکفّل امر یتیمی بشود تا به سر حدّی که خود آن یتیم مستغنی بشود و در امورش خود مختار شود، خدا به پاداش این عمل، بهشت را بر او واجب میکند؛ کما اینکه به خورنده مال یتیم آتش را واجب کرده است.“»
«خدا را در نظر بگیرید، خدا را درباره قرآن و در عمل به قرآن در نظر بگیرید! مبادا افرادی غیر از شما که دارای مذهب شما نیستند، به قرآن عمل کنند، از ظواهر قرآن استفاده کنند و در عمل به قرآن از شما جلو بیفتند!»
«خدا را درباره‌ی همسایگانتان در نظر بگیرید! پیغمبر شما دائماً به همسایگان وصیّت می‌کرد! و پیوسته رسول خدا وصیّت به همسایگان می‌کرد تا به سر حدّی که ما گمان بردیم که قرابت و نزدیکی همسایه با انسان به حدّی است که پیغمبر می‌خواهد آنها را وارث انسان قرار بدهد!»
وصیّت امیرالمؤمنین نسبت به خانه‌ی خدا، نماز، زکات، ماه رمضان و فقرا
«خدا را در نظر بگیرید، خدا را در خانه پروردگارتان در حجّ و عمره و زیارت بیت‌الله الحرام در نظر بگیرید! مبادا آن خانه را از خود تنها بگذارید تا آنگاه که شما باقی هستید! بدانید که اگر خانه‌ی خدا ترک بشود و کسی برای زیارتش نرود، دیگر هیچ نظر رحمتی به شما نخواهد شد! و کمترین اجر و ثواب کسی که قصد خانه‌ی خدا میکند آن است که تمام گناهان گذشته او آمرزیده میشود.»
«خدا را در نظر بگیرید، خدا را دربارۀ نماز در نظر بگیرید! نماز بهترین اعمال است، حقّاً نماز ستون دین شما است»!
«خدا را در ادای زکات در نظر بگیرید، و زکات مال خود را بدهید؛ چون زکات غضب پروردگار شما را خاموش میکند! »
«خدا را درباره ماه رمضان در نظر بگیرید! روزۀ ماه رمضان سپری است از آتش جهنّم!»
«خدا را درباره مستمندان و فقرا و بینوایان در نظر بگیرید! و آنها را در معیشت‌های خود شرکت بدهید!»
وصیّت امیرالمؤمنین نسبت به جهاد، ذریّه و اصحاب پیغمبر، زنان و کنیزان
«خدا را دربارۀ جهاد با اموال خود، با جان‌های خود و با زبان‌های خود در نظر بگیرید و با اینها در راه خدا جهاد کنید! فقط دو دسته در راه خدا مجاهدند: یکی آن پیشوایی که از روی هدایت و بصیرت، زمام امور مردم را در دست گرفته است و امام به‌حق و عادل برای جمعیّت است؛ دیگر آن کسی که مطیع چنین امامی است و اقتدا به هدایت و راهنمایی او میکند؛ (و بقیه افراد مجاهد نیستند) .»
«خدا را در نظر بگیرید، خدا را دربارۀ ذرّیّه پیغمبر خود در نظر بگیرید! مبادا در میان شما و در حضور و غیبت شما آنها مورد ستم و ظلم واقع بشوند! مبادا در شهر شما آنها مورد ستم واقع بشوند و شما بتوانید از آنها دفع کنید ولی دفاع نکنید!»
«خدا را درباره‌ی اصحاب پیغمبر خود در نظر بگیرید، آن اصحابی که بدعتی در دین نگذاشتند و حَدثی ایجاد نکردند و بدعت‌گذارنده‌ای را مأوا ندادند! پیغمبر خدا به آن اصحاب پاک، سفارش می‌فرمود؛ ولی آن افرادی از صحابه‌ی خود را که حَدثی در دین می‌گذاشتند و دین تازه‌ای به نام سنّت پیغمبر می‌آوردند و بدعتی می‌نهادند، لعن می‌کرد؛ و همچنین آن افرادی از اصحاب خود و از غیر از اصحاب خود را که به آن افرادی که بدعت می‌گذاردند و ایجاد حَدثی در دین می‌کردند، مأوا می‌دادند و کمک می‌کردند، لعن می‌کرد!»
«خدا را در نظر بگیرید، خدا را دربارۀ زنان و درباره‌ی ممالیک خود در نظر بگیرید! باید به کنیزها و غلام‌هایی که زیر دست شما هستند خیلی احسان و رحمت کنید! آخرین سخنی که پیغمبر شما فرمود این بود: ”ای مردم، شما را وصیّت می‌کنم به دو طایفه ضعیف که حقّ آنها را رعایت کنید: یکی طایفه زنان و دیگر ممالیک شما!»
وصیّت امیرالمؤمنین به پایداری در راه خدا، احسان و کمک به دیگران، امربه‌معروف و نهی‌ازمنکر
«در راه خدا از هیچ امری نترسید و از ملامتِ هیچ ملامت‌کننده‌ای باک نداشته باشید! خدا خودش از اذیّت افرادی که می‌خواهند شما را آزار بدهند و بر شما ستمی بکنند، کفایت میکند! شما در راه خدا حرکت کنید و باکی نداشته باشید؛ خدا حافظ شما است!»
«﴿با مردم به نیکی برخورد کنید! (زبان خوش داشته باشید، امر به خوبی کنید و دعوت به بدی نکنید.)﴾ کما اینکه خدای عزّوجلّ شما را به آن امر کرده است!»
«امر به معروف و نهی از منکر را ترک نکنید؛ که اگر ترک کردید خداوند بدان شما را بر شما مسلّط میکند که زمام امور شما را به دست بگیرند، سپس هرچه دعا کنید دیگر مستجاب نمی‌شود!»
«ای فرزندان من، بر شما باد و لازم و واجب است که با یکدیگر وصل کنید، اتّحاد کنید، دربارۀ یکدیگر ایثار کنید، فداکار باشید، شما مال خود را به دیگری بذل کنید و دیگری به شما بذل کند، و بِرّ و احسان شما از هریک به دیگری برسد! و مبادا شما به یکدیگر پشت کنید و جدایی اختیار کنید و احسان و مودّت و صمیمیّت و اتّحاد بین شما بریده شود!»
«﴿تا میتوانید به یکدیگر کمک کنید! هرچه میتوانید در بِرّ و تقوا، در نیکی، در احسان، در کارهای خوب و در کارهایی که انسان را به تقوا می‌رساند، کمک کنید! و بر گناه و ستم کمک نکنید، و هرجا که می‌بینید جای گناه یا جای ستم است، خودتان را کنار بکشید و به‌هیچ‌وجه کمک‌کار در آن کار نباشید! و از خدا بپرهیزید که خدا ﴿شَدِيدُ ٱلعِقَابِ﴾ است!﴾»
«خدا إن‌شاءالله همه شما را حفظ کند، که شما اهل‌بیت من و از این خاندان هستید، و خدا در میان شما پیغمبر شما را حفظ کند! (یعنی سنّت و آیین پیغمبر را در قلوب شما حفظ کند تا وجود شما همیشه ملازم با پیغمبر باشد و از حیات پیغمبر در دل‌های شما باشد.) همه شما را به خدا می‌سپارم، با همه شما وداع می‌کنم و بر همه شما سلام می‌فرستم، سلام خدا و رحمت خدا و برکات خدا بر شما باد!»
«آن حضرت بعد از این وصیّت دائماً این ذکر را می‌گفت: ”لا إله إلّا الله، لا إله إلّا الله!“ تا اینکه روح ملکتی‌اش به عالم والا رهسپار شد.»
این وصیّت امام علی مربوط به شب نوزدهم ماه رمضان میشود چرا که از ذیل این وصیّت که می‌فرماید: «ثُمَّ لم یَزَل یَقولُ: ”لا إلهَ إلّا اللهُ“حَتّیٰ قُتِلَ صَلَواتُ اللهِ عَلَیهِ» معلوم میشود که آخرین وصیّت آن حضرت بوده و ایشان نکات و مباحث مهمّی را در این وصیّت برای ما بازگو کرده اند.